Trong thời đại công nghệ 4.0, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể tách rời trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Tuy nhiên, việc con cái nghiện dùng mạng xã hội đang trở thành một vấn nạn đáng lo ngại. Nhiều bậc phụ huynh nhận thấy rằng con em mình dành hàng giờ trên các nền tảng như Facebook, Instagram hay TikTok, làm giảm thời gian cho học tập, giao tiếp thực tế và các hoạt động ngoài trời.
Sự nghiện ngập này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý mà còn dẫn đến những hệ lụy về hành vi, sự phát triển xã hội và cảm xúc của trẻ. Do đó, việc hiểu rõ nguyên nhân và tìm cách quản lý thời gian sử dụng mạng xã hội cho con cái là rất cần thiết, nhằm giúp trẻ phát triển toàn diện và duy trì mối quan hệ gia đình tốt đẹp.
1. Trẻ em Việt Nam dùng mạng xã hội 5-7 tiếng mỗi ngày
Theo báo cáo tổng quan nghiên cứu Ngăn chặn hành vi gây tổn hại tại Việt Nam của UNICEF – Interpol và Ecpat cho thấy có 89% trẻ em Việt Nam từ 12 – 17 tuổi sử dụng Intenret, con số này ở lứa tuổi 12 – 13 là 82% và tăng lên 93% ở tuổi 16 – 17%; 97% ở tuổi 16 – 17.
Tần suất trẻ em Việt Nam sử dụng Internet ngày càng nhiều hơn. Có tới 89% trẻ vào mạng hàng ngày và tần suất ngày càng tăng lên theo độ tuổi của trẻ. Tất cả các em đều sử dụng mạng Internet ở nhà và khoảng 75% trẻ truy cập Internet tại các trường học.
Kết quả điều tra cho thấy con số đáng suy ngẫm khi cấc hoạt động trực tuyến phổ biến nhất của trẻ em là xem video, mạng xã hội. Cụ thể, có tới 91% trẻ vào Internet để xem video. Trong đó, ở lứa tuổi 16 – 17 chiếm tỷ lệ cao nhất là 94%; từ 14 – 15 tuổi chiếm 93% còn khung tuổi 12 – 13 cũng chiếm tới 85%.
Sau video, trẻ sử dụng Internet để truy cập mạng xã hội với tỷ lệ 88%. Đáng lưu ý, lứa tuổi 16 – 17 chiếm tỷ lệ 95%. Trong khi đó, lứa tuổi 14 – 15 và 12 – 13 lần lượt là 91% và 87%.
Một khảo sát mới đây của Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng cho thấy, thời gian trẻ sử dụng mạng xã hội trung bình lên đến 5-7 tiếng/ngày. Việc sử dụng mạng xã hội trong thời gian dài, thậm chí nghiện lướt mạng xã hội dẫn đến nhiều hệ luỵ, đó là chưa kể các nội dung xấu độc bủa vây trên mạng xã hội sẽ gây ảnh hưởng đến sức khoẻ, tâm lý của trẻ.
2. Nguyên nhân trẻ em nghiện mạng xã hội
Hiện tại, tình trạng trẻ em nghiện mạng xã hội đang ngày càng trở nên phổ biến và có nhiều nguyên nhân đằng sau. Yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng, bao gồm sự thiếu thốn tình cảm và quan tâm từ gia đình, áp lực học tập và nhu cầu tìm kiếm sự giải trí và thư giãn. Đây là những lý do khiến cho trẻ em dễ dàng lạc vào mạng xã hội để điền vào những khoảng trống trong tâm hồn của mình.
2.1. Sự hấp dẫn của mạng xã hội
-
Thiết kế gây nghiện: Các nền tảng mạng xã hội được thiết kế với các tính năng như thông báo, lượt thích (like), bình luận, và chia sẻ, tạo cảm giác hứng thú, thỏa mãn và dễ gây nghiện cho trẻ em. Những hành động này kích thích hệ thống dopamine trong não, khiến trẻ muốn tiếp tục tương tác nhiều hơn để nhận được sự công nhận từ cộng đồng trực tuyến.
-
Nội dung đa dạng, phong phú: Mạng xã hội cung cấp vô số nội dung giải trí, trò chơi, video và thông tin hấp dẫn. Các video ngắn và các nội dung dễ tiếp cận trên TikTok, YouTube hay Instagram thường cuốn hút trẻ trong thời gian dài mà trẻ không nhận ra mình đã dành quá nhiều thời gian cho việc lướt mạng.
2.2. Áp lực từ bạn bè và xã hội
-
Sợ bị bỏ lỡ (FOMO): Trẻ em sợ bị lạc hậu, bỏ lỡ các xu hướng mới nhất, các tin tức hot, hoặc những câu chuyện thú vị mà bạn bè đang thảo luận trên mạng xã hội. Hội chứng "sợ bị bỏ lỡ" (Fear of Missing Out - FOMO) khiến trẻ liên tục kiểm tra mạng xã hội để cập nhật thông tin và theo kịp bạn bè.
-
Tìm kiếm sự công nhận: Trẻ em, đặc biệt là tuổi dậy thì, rất nhạy cảm với sự công nhận từ nhóm bạn. Việc chia sẻ ảnh, bài viết và nhận được lượt thích, bình luận tích cực tạo cảm giác được công nhận, giúp trẻ xây dựng hình ảnh và danh tiếng trong cộng đồng trực tuyến.
2.3. Thiếu sự giám sát và hướng dẫn từ cha mẹ
-
Cha mẹ bận rộn: Nhiều bậc phụ huynh hiện đại bận rộn với công việc và không có đủ thời gian để giám sát con cái sử dụng mạng xã hội. Trẻ em dễ dàng tiếp cận các thiết bị điện tử như điện thoại thông minh hoặc máy tính bảng mà không có sự kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến việc lạm dụng thời gian online.
-
Thiếu quy tắc rõ ràng: Khi không có những quy tắc rõ ràng về việc sử dụng mạng xã hội, trẻ có xu hướng tự do sử dụng mà không giới hạn thời gian hay nội dung. Điều này tạo điều kiện cho việc sử dụng mạng xã hội quá mức.
2.4. Tìm kiếm sự giải trí và giảm căng thẳng
-
Giải trí tức thì: Mạng xã hội cung cấp nguồn giải trí ngay lập tức mà không yêu cầu nhiều nỗ lực. Các trò chơi trực tuyến, video giải trí và các câu chuyện hài hước dễ dàng thu hút trẻ em khi chúng muốn thư giãn hoặc giải khuây. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh trẻ em cảm thấy chán nản hoặc mệt mỏi sau giờ học.
-
Trốn tránh cảm giác cô đơn hoặc áp lực: Trẻ em có thể sử dụng mạng xã hội như một cách để trốn tránh các cảm giác cô đơn, áp lực học tập, hoặc những khó khăn trong cuộc sống thực tế. Mạng xã hội trở thành nơi giúp trẻ tìm kiếm niềm vui nhanh chóng hoặc kết nối với bạn bè khi không muốn đối mặt với các vấn đề khác.
2.5. Sự phát triển của công nghệ và tính di động cao
-
Tiếp cận dễ dàng với thiết bị điện tử: Ngày nay, trẻ em dễ dàng tiếp cận với điện thoại thông minh, máy tính bảng, và các thiết bị có kết nối internet. Điều này cho phép trẻ có thể sử dụng mạng xã hội ở mọi lúc, mọi nơi mà không bị giới hạn bởi không gian hoặc thời gian.
-
Ứng dụng dễ sử dụng: Các ứng dụng mạng xã hội ngày càng được tối ưu hóa để sử dụng dễ dàng, thân thiện với người dùng, đặc biệt là trẻ em. Điều này khiến trẻ dễ dàng nắm bắt cách sử dụng, tham gia vào các hoạt động trực tuyến mà không gặp khó khăn.
3. Hệ lụy khôn lường của việc sử dụng quá mức mạng xã hội
3.1. Ảnh hưởng đến sức khỏe
-
Sức khỏe thể chất: Trẻ em nghiện mạng xã hội thường ngồi nhiều giờ liền trước màn hình, dẫn đến ít vận động, từ đó có nguy cơ mắc các vấn đề về cân nặng, đau cổ, vai gáy, và các vấn đề về xương khớp. Việc tiếp xúc nhiều với ánh sáng xanh từ điện thoại cũng có thể gây mỏi mắt, giảm thị lực.
-
Rối loạn giấc ngủ: Trẻ em thường có thói quen sử dụng mạng xã hội vào ban đêm, dẫn đến rối loạn giấc ngủ. Việc này có thể gây mất ngủ hoặc ngủ không đủ giấc, dẫn đến mệt mỏi, thiếu tập trung, và ảnh hưởng đến khả năng học tập và hoạt động hàng ngày.
3.2. Ảnh hưởng đến tâm lý và sức khỏe tinh thần
-
Lo âu và trầm cảm: Sử dụng mạng xã hội quá mức có thể làm gia tăng các triệu chứng lo âu và trầm cảm ở trẻ. Trẻ có thể so sánh bản thân với những hình ảnh "hoàn hảo" trên mạng xã hội, từ đó cảm thấy tự ti, lo lắng, và không hạnh phúc với bản thân.
-
Áp lực từ mạng xã hội: Trẻ thường cảm thấy áp lực phải theo kịp các xu hướng mới hoặc duy trì hình ảnh cá nhân đẹp đẽ trên mạng xã hội. Điều này có thể tạo ra sự căng thẳng và lo âu khi trẻ không đạt được sự công nhận mong muốn từ bạn bè hoặc cộng đồng trực tuyến.
-
Hội chứng "FOMO" (Fear of Missing Out): Nghiện mạng xã hội có thể làm trẻ phát triển hội chứng "FOMO," tức là lo sợ bị bỏ lỡ điều gì đó. Trẻ liên tục kiểm tra điện thoại để xem có tin tức hay sự kiện nào mà mình bỏ lỡ, điều này gây ra căng thẳng và cảm giác không an toàn.
3.3. Suy giảm khả năng học tập và tập trung
-
Giảm tập trung: Trẻ nghiện mạng xã hội có xu hướng mất tập trung khi học tập. Các thông báo, tin nhắn hoặc bài đăng mới liên tục xuất hiện trên mạng xã hội dễ khiến trẻ bị xao lãng, khó tập trung vào việc học hoặc hoàn thành bài tập.
-
Hiệu quả học tập giảm: Việc dành quá nhiều thời gian trên mạng xã hội thay vì học tập có thể khiến trẻ bị tụt hậu trong việc theo kịp bài học. Kết quả là điểm số giảm sút và trẻ không đạt được các mục tiêu học tập.
3.4. Hệ lụy khôn lường sau những trang mạng xã hội
-
Những nội dung nhạy cảm: Đầu tiên, phải kể đến những hình ảnh nhạy cảm, hành động khiêu dâm khiến chính những người lớn cũng phải "nóng" mặt. Nó xuất hiện trên tất cả các nền tảng mạng xã hội mà bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể lướt phải nếu không có sự kiểm soát của bố mẹ.
-
Trào lưu thử thách nguy hiểm: Những trào lưu nguy hiểm liên tục xuất hiện như dọa ma trẻ trên Tiktok, thử thách ăn những thứ không bình thường, thậm chí là thử thách treo cổ từng dẫn đến những cái kết đau lòng ở đời thực.
-
Bạo lực học đường: Gần đây, liên tục các vụ việc: một học sinh lớp 8 bị nhóm nam sinh đánh hội đồng giữa đường xảy ra trên địa bản Hà Tĩnh do mâu thuẫn trên mạng xã hội, một nữ sinh 16 tuổi bị bạn đánh và lột đồ rồi quay video đăng tải lên mạng.
Và rồi những hậu quả khôn lường đối với sức khỏe, thậm chí là tính mạng của các em đã trở thành câu chuyện buồn trong các bệnh viện.
4. Lời khuyên dành cho các bậc phụ huynh
4.1 Xác định độ tuổi con bạn sẽ có quyền truy cập mạng xã hội
Các chuyên gia vẫn đang tìm hiểu xem liệu có độ tuổi phù hợp để trẻ truy cập mạng xã hội hay không? APA giải thích rằng thanh thiếu niên trưởng thành ở các mức độ khác nhau, điều này khiến việc đưa ra khuyến nghị về độ tuổi phổ quát trở nên khó khăn. Mặc dù độ tuổi tối thiểu được yêu cầu phổ biến nhất trên các nền tảng mạng xã hội là 13, nhưng gần 40% trẻ em từ 8 -12 tuổi sử dụng mạng xã hội. Các chuyên gia khuyến nghị, trẻ em ở độ tuổi tiểu học không nên truy cập internet bằng thiết bị có tất cả các ứng dụng mạng xã hội. Bạn hãy sắm cho con một chiếc điện thoại chỉ có chức năng nghe - gọi thông thường, không có email, trình duyệt internet và các tính năng khác của điện thoại thông minh. Đối với những học sinh trung học cơ sở thể hiện sự trưởng thành và trách nhiệm - chẳng hạn như những em có thể tự đi ngủ và làm bài tập về nhà - thì việc truy cập thêm có thể ổn. Tuy nhiên, các bác sĩ nhi khoa khuyến cáo các bậc phụ huynh nên trì hoãn càng lâu càng tốt quyền truy cập hoàn toàn của trẻ vào điện thoại thông minh. Thiết lập các quy tắc và giáo dục trẻ em và thanh thiếu niên về việc cẩn thận trong cài đặt quyền riêng tư, tránh người lạ trên không gian mạng, không cung cấp thông tin cá nhân và biết cách báo cáo hành vi bắt nạt trên mạng.
4.2 Giữ các thiết bị bên ngoài phòng ngủ
Các nghiên cứu khoa học cho thấy mối quan hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội và chất lượng giấc ngủ kém, thời gian ngủ giảm và khó ngủ ở những người trẻ tuổi. Đối với thanh thiếu niên, giấc ngủ kém có liên quan đến các vấn đề về sức khỏe cảm xúc và nguy cơ tự tử cao hơn. Hãy cố gắng tạo ra văn hóa ở nhà bạn, nơi tất cả điện thoại đều tắt vào một thời điểm nhất định và ít nhất một giờ trước khi đi ngủ. Có thể cần phải yêu cầu con bạn đặt điện thoại bên ngoài phòng ngủ trước khi đi ngủ.
Rõ ràng, việc giáo dục một đứa trẻ chưa bao giờ là dễ, thế nên càng cần người lớn dành nhiều thời gian và tâm sức. Mong rằng mỗi bạn nhỏ sẽ được lớn lên trong môi trường thật và cả môi trường ảo lành mạnh, các em sẽ được xây dựng một lối sống khoa học để biết rằng khi tắt điện thoại đi, thế giới ngoài kia còn nhiều điều để khám phá.
4.3 Trò chuyện cởi mở với con
Các bác sĩ tâm lý khuyên bạn không nên giám sát nội dung điện thoại của con mình vì thanh thiếu niên cần có quyền riêng tư. Điều quan trọng là giữ cho các đường dây liên lạc luôn cởi mở và thiết lập sự tin tưởng nhất định với con bạn, để chúng sẽ tìm đến bạn nếu có vấn đề. Nếu bạn lo lắng về việc con mình sử dụng mạng xã hội và cảm thấy cần phải can thiệp, hãy trò chuyện với con theo cách nhẹ nhàng và kiên nhẫn nhất có thể.
4.4 Hãy tự mình tuân theo các quy tắc
Với tư cách là cha mẹ, bạn là một hình mẫu và điều đó có nghĩa là phải tuân theo tất cả các quy tắc tương tự mà bạn đang đặt ra cho con mình. Nếu bạn yêu cầu con mình giới hạn thời gian sử dụng thiết bị, bạn cũng nên làm như vậy. Bạn có thể gặp khó khăn trong việc cưỡng lại nguồn cung cấp dữ liệu, tin nhắn và email trên mạng xã hội của mình. Đôi khi, việc thừa nhận với con bạn rằng bạn cũng cảm thấy khó khăn khi đặt thiết bị của mình xuống sẽ rất hữu ích.
Nghiện mạng xã hội không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tâm lý của trẻ mà còn tác động tiêu cực đến khả năng học tập, mối quan hệ xã hội và phát triển nhân cách. Để giải quyết vấn đề này, cha mẹ và nhà trường cần đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát, hướng dẫn và tạo ra những hoạt động lành mạnh, giúp trẻ cân bằng giữa việc sử dụng mạng xã hội và các hoạt động thực tế trong cuộc sống.
Trụ sở chính: Số 8, ngõ 282 Lạc Long Quân, Tây Hồ, Hà Nội
Hotline: 0973 379 369
Gmail: haru.tuyensinh@gmail.com